Cúm mùa Nhật Bản là gì? Tại sao có khả năng gây tử vong cao?

Cứ mỗi mùa đông - xuân hàng năm, cụm từ “cúm mùa Nhật Bản” lại trở thành mối quan tâm lớn của giới y tế và người dân trên toàn thế giới. Cúm mùa không chỉ dễ dàng lây nhiễm qua đường hô hấp, mà còn tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nặng, gây viêm phổi, suy hô hấp, viêm não, thậm chí tử vong với tỷ lệ cao, ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng đến trẻ em, người già, người có bệnh nền. Vậy, cúm mùa Nhật Bản là gì? Nguy hiểm như thế nào? Làm sao để phòng ngừa? Xử trí và điều trị bằng cách nào?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Trần Huỳnh Tấn - Quản lý Y khoa vùng 1 Hồ Chí Minh, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC

Cúm mùa Nhật Bản là gì?

Cúm mùa Nhật Bản thực chất là bệnh cúm mùa do virus cúm (Influenza virus) gây ra, xuất hiện phổ biến tại Nhật Bản vào mùa đông và đầu xuân ảnh hưởng đến mũi, họng và phổi. Việc gọi tên cúm theo quốc gia như “cúm Nhật Bản”, hay “cúm Tây Ban Nha” không phản ánh nguồn gốc thực sự của virus mà thường chỉ mang tính nhận diện địa lý, dựa trên nơi dịch bùng phát mạnh hoặc được ghi nhận rộng rãi.

Cúm mùa thường xuất hiện và đạt đỉnh điểm trong mùa đông và đầu mùa xuân ở nhiều quốc gia có khí hậu ôn đới, trong đó Nhật Bản là một ví dụ điển hình. Thời tiết giá lạnh vào mùa đông tạo điều kiện lý tưởng cho virus cúm tồn tại lâu hơn trong môi trường, đồng thời khả năng hoạt động mạnh mẽ hơn do độ ẩm thấp và sự tập trung đông đúc của con người trong không gian kín như các tòa nhà công cộng, tàu điện ngầm…

Đặc điểm này góp phần lý giải vì sao Nhật Bản thường xuyên ghi nhận số ca cúm mùa gia tăng đáng kể vào những tháng cuối năm và đầu năm mới.

Theo báo cáo từ Viện Truyền nhiễm Quốc gia Nhật Bản, từ ngày 2/9/2024 đến 26/1/2025, nước này đã ghi nhận khoảng 9,5 triệu ca mắc cúm mùa. Đặc biệt, trong tuần cuối cùng của năm 2024 ( 23 - 29/12), số ca mắc cúm đã vượt qua con số 317.000. Các thành phố đông dân cư và có nhiều khu du lịch nổi bật như Tokyo, Hokkaido, Osaka và Fukuoka là những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất trong đợt bùng phát lần này. Mặc dù cúm A là chủng virus chính gây ra đợt dịch, nhưng vẫn tồn tại nguy cơ bùng phát dịch do cúm B trong thời gian tới. (1)

Triệu chứng bệnh cúm mùa

Cúm mùa Nhật Bản hay cúm mùa là bệnh lý do Influenza virus gây ra, thường khởi phát đột ngột, không giống như các bệnh cảm lạnh thông thường. Bệnh nhân thường cảm thấy các triệu chứng xuất hiện nhanh chóng chỉ trong vòng 1 - 2 ngày sau khi tiếp xúc với virus. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Sốt cao đột ngột: Đây là dấu hiệu nổi bật của cúm mùa. Nhiệt độ cơ thể thường tăng đột biến lên đến 38°C - 40°C, kéo dài từ 2 - 4 ngày. Sốt là phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với sự xâm nhập của virus và đôi khi đi cùng cảm giác ớn lạnh, đổ mồ hôi.
• Đau nhức cơ và mệt mỏi toàn thân: Virus cúm không chỉ tấn công đường hô hấp mà còn kích thích mạnh hệ miễn dịch, dẫn đến sự giải phóng các chất gây viêm (cytokine) trong cơ thể. Điều này thường gây ra đau nhức cơ, khớp, cảm giác mệt mỏi kiệt sức, ngay cả khi không có hoạt động thể chất nặng.
• Ho: Ho khan là một triệu chứng phổ biến, thường xuất hiện từ những ngày đầu của bệnh. Trong một số trường hợp, ho có thể kéo dài kể cả sau khi các triệu chứng khác đã thuyên giảm, do tổn thương niêm mạc đường hô hấp kéo dài.
• Đau họng và nghẹt mũi: Mức độ nghiêm trọng của đau họng và nghẹt mũi có thể khác nhau tùy từng bệnh nhân, nhưng đây cũng là các dấu hiệu thường gặp khi virus cúm tấn công niêm mạc mũi và họng.
• Đau đầu: Những cơn đau đầu có thể dữ dội hoặc âm ỉ, do tình trạng viêm toàn thân gây ra.
• Mắt đỏ và chảy nước mắt: Nhiều bệnh nhân cúm mùa có các biểu hiện kích ứng ở mắt, cảm giác mắt mỏi, đỏ hoặc bị chảy nước mắt thường xuyên.
• Tiêu chảy và nôn mửa: Mặc dù không phải triệu chứng chính, nhưng tiêu chảy, buồn nôn hoặc nôn mửa có thể xảy ra, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi.

Dù đa số trường hợp cúm mùa sẽ tự khỏi trong vòng 7 - 10 ngày, một số bệnh nhân có thể phát triển các biến chứng nặng như viêm phổi, viêm xoang hoặc bội nhiễm vi khuẩn. Nhóm người dễ bị tổn thương, bao gồm người cao tuổi, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và những người mắc bệnh mạn tính như tiểu đường hoặc bệnh phổi, nằm trong diện nguy cơ cao. Việc nhận biết các triệu chứng cúm mùa và tìm kiếm sự chăm sóc y tế kịp thời là yếu tố quyết định để ngăn ngừa các biến chứng này.

Nguyên nhân gây bệnh cúm mùa

1. Virus cúm là nguyên nhân gây bệnh cúm mùa

Cúm mùa là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp do virus cúm (Influenza virus) gây ra. Loại virus này thuộc họ Orthomyxoviridae và được phân chia thành 3 nhóm chính có khả năng gây bệnh ở người: Influenza A, Influenza B và Influenza C. Trong đó, chủng Influenza A và B là tác nhân phổ biến nhất của các đợt bùng phát cúm mùa, với Influenza A thường liên quan đến các đại dịch lớn nhờ khả năng biến đổi di truyền cao, còn Influenza B chủ yếu gây bệnh theo mùa nhưng ít xảy ra đại dịch hơn.

Virus cúm có cấu trúc đặc biệt với một vỏ bọc bên ngoài chứa 2 loại protein quan trọng: Hemagglutinin (HA) và Neuraminidase (NA). Hai protein này không chỉ đóng vai trò trong việc virus bám và xâm nhập vào tế bào cơ thể mà còn là yếu tố quyết định khả năng lây lan và độc lực của virus. Đặc biệt, sự thay đổi hay đột biến ở các protein này, còn gọi là “trôi dạt kháng nguyên” (antigenic drift) và “chuyển dịch kháng nguyên” (antigenic shift), dẫn đến sự xuất hiện của các chủng mới, gây khó khăn cho việc nhận diện của hệ miễn dịch và làm giảm hiệu quả của vắc xin ngừa cúm.

2. Khả năng lây nhiễm cúm mùa

Virus cúm có khả năng lây nhiễm mạnh mẽ, chủ yếu qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, làm phát tán virus qua các giọt bắn có thể lây lan trong không khí từ khoảng cách hơn 2 mét. Virus cúm cũng có thể tồn tại trên các bề mặt như tay nắm cửa, bàn ghế, điện thoại hoặc đồ vật cá nhân trong nhiều giờ.

Khi chạm vào các bề mặt nhiễm virus, sau đó đưa tay lên mắt, mũi hoặc miệng, con người có thể vô tình đưa virus vào cơ thể, dẫn đến nhiễm bệnh. Cúm đã từng gây ra các đại dịch lớn trong lịch sử, như dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918 và đại dịch cúm A/H1N1 năm 2009, khiến hàng triệu người tử vong.

3. Các yếu tố thúc đẩy nguy cơ lây lan cúm mùa

Ngoài yếu tố lây nhiễm, một số điều kiện khác cũng được cho là góp phần gia tăng nguy cơ mắc cúm mùa hay cúm mùa Nhật Bản. Cúm mùa gắn liền với các khu vực có thời tiết lạnh, ẩm thấp, thường xảy ra vào mùa đông và đầu xuân.

Lý giải vấn đề này, chuyên gia của Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết thời tiết lạnh là thời điểm mà virus cúm tồn tại lâu hơn trong môi trường bên ngoài do nhiệt độ thấp và độ ẩm không khí giảm, giúp virus dễ dàng lây lan hơn. Khí hậu lạnh cũng khiến con người dành nhiều thời gian trong không gian kín như trong nhà, văn phòng hay các phương tiện công cộng, từ đó tăng nguy cơ lây nhiễm qua tiếp xúc gần.

Bên cạnh đó, trong mùa đông, niêm mạc đường hô hấp trở nên khô hơn do không khí lạnh, làm giảm hiệu quả bảo vệ tự nhiên của cơ thể trước sự tấn công của virus. Điều này, kết hợp với việc hệ miễn dịch của con người thường hoạt động kém hơn trong những tháng lạnh giá, khiến nguy cơ nhiễm bệnh gia tăng.

Một nguyên nhân gián tiếp khác góp phần làm lây lan cúm mùa đến từ hành vi của con người. Một số thói quen như không đeo khẩu trang khi ốm, không rửa tay thường xuyên hoặc không che miệng khi ho, hắt hơi đã vô tình khiến virus lan truyền nhanh chóng. Đặc biệt, môi trường đông người như nhà trẻ, trường học, công sở, và các phương tiện công cộng tạo điều kiện lý tưởng cho virus cúm lây nhiễm trên diện rộng.

Ngoài ra, chính yếu tố kinh tế và xã hội cũng đóng vai trò làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Ở nhiều quốc gia, đặc biệt trong các mùa cúm cao điểm, áp lực công việc khiến nhiều người bị cúm vẫn đi làm thay vì nghỉ ngơi cách ly, từ đó làm tăng khả năng lây lan virus cho người khác.

Hiện tại, cúm mùa chưa có thuốc đặc trị, khiến việc điều trị các ca bệnh nặng vẫn là một thách thức lớn đối với bác sĩ. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc giảm các triệu chứng, chăm sóc và nâng cao thể trạng, tăng cường sức đề kháng, đồng thời theo dõi tình trạng bệnh để tránh các biến chứng như bội nhiễm.

Tại sao cúm mùa ở Nhật Bản có khả năng gây tử vong cao?

Cúm mùa ở Nhật Bản tương tự cúm mùa tại bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, có khả năng gây tử vong ở một số nhóm đối tượng dễ bị tổn thương và trong những tình huống nghiêm trọng. Tuy là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp rất thường gặp và mang tính chu kỳ, cúm mùa đôi khi trở thành một vấn đề nghiêm trọng, gây ra hàng nghìn ca nhập viện và tử vong mỗi năm trên toàn cầu.

Tại Nhật Bản, dù là quốc gia được đánh giá cao về hệ thống y tế và ý thức chăm sóc sức khỏe của người dân, cúm mùa vẫn là một nguyên nhân gây tử vong đáng lo ngại - đặc biệt ở những trường hợp biến chứng nặng.

Cúm mùa ở Nhật Bản có khả năng gây tử vong cao do nhiều yếu tố kết hợp, bao gồm sự đặc trưng của virus cúm, đặc điểm của hệ thống y tế tại Nhật Bản cũng như sự lây lan nhanh chóng của dịch bệnh trong cộng đồng.

1. Virus cúm và độc lực biến đổi theo chu kỳ

Nguyên nhân hàng đầu dẫn đến khả năng tử vong của cúm mùa ở Nhật Bản chính là do sự biến đổi thường xuyên của virus cúm (Influenza virus), cụ thể là các chủng Influenza A và B. Virus cúm rất đặc thù bởi khả năng thay đổi di truyền nhanh chóng thông qua hiện tượng “trôi dạt kháng nguyên” (antigen drift) hoặc “chuyển dịch kháng nguyên” (antigen shift). Điều này làm xuất hiện những biến thể mới có khả năng lây lan nhanh và đôi khi có độc lực cao hơn.

Những biến thể mới có thể vượt qua hàng rào miễn dịch được hình thành từ các lần tiêm vắc xin hoặc nhiễm cúm trước đó, dẫn đến các đợt bùng phát mạnh hơn và làm tăng nguy cơ biến chứng. Đặc biệt, một số biến thể của virus cúm có đặc tính tấn công trực tiếp vào hệ hô hấp sâu như phổi, gây viêm phổi virus nghiêm trọng - một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tử vong.

2. Sự lây lan mạnh mẽ của virus cúm

Thêm vào đó, sự lây lan mạnh mẽ của virus cúm ở Nhật Bản cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm gia tăng tỷ lệ tử vong. Nhật Bản là quốc gia có mật độ dân số cao và sự di chuyển của người dân cũng rất lớn, đặc biệt là trong các khu vực đô thị như Tokyo và Osaka. Các môi trường đông đúc, chẳng hạn như trường học, bệnh viện, các khu mua sắm hay phương tiện giao thông công cộng tạo điều kiện lý tưởng cho virus cúm lây lan nhanh chóng.

Việc tiếp xúc gần gũi và giao tiếp với người bệnh khiến cho việc kiểm soát dịch bệnh trở nên khó khăn, đồng thời làm tăng nguy cơ bệnh cúm bùng phát và lây lan rộng.

3. Yếu tố nhân khẩu học tại Nhật Bản

Hệ thống y tế và chăm sóc sức khỏe của Nhật Bản trong những năm qua chưa đặc biệt chú trọng đến việc phát triển các cơ sở chăm sóc sức khỏe ban đầu, dẫn đến việc phải đối mặt với áp lực lớn khi có sự gia tăng đột ngột các ca bệnh cúm trong mùa dịch. Đặc biệt là khi số lượng bệnh nhân đột ngột tăng cao, các cơ sở y tế có thể gặp khó khăn trong việc đáp ứng điều trị kịp thời và hiệu quả.

Một yếu tố đặc thù tại Nhật Bản làm gia tăng khả năng tử vong do cúm mùa là cơ cấu dân số của quốc gia này. Nhật Bản có tỉ lệ dân số già cao nhất thế giới, với khoảng 29% dân số từ 65 tuổi trở lên (theo số liệu năm 2023). Người cao tuổi là nhóm đối tượng có nguy cơ tử vong cao do cúm mùa vì hệ miễn dịch suy giảm theo thời gian, khả năng bảo vệ cơ thể trước virus cúm kém hơn và dễ mắc các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, suy hô hấp, viêm não…

Nghiên cứu cho thấy cúm mùa có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện các biến chứng nghiêm trọng ở những người có các bệnh lý nền, đặc biệt là những bệnh nhân có tiền sử mắc bệnh tim mạch hoặc các vấn đề về mạch máu.

Cúm có thể làm gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, gấp 10 lần so với người khỏe mạnh và cũng làm tăng nguy cơ đột quỵ gấp 8 lần. Điều này là do cúm có khả năng gây viêm, tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành cục máu đông, từ đó làm tăng nguy cơ tắc nghẽn các động mạch và gây ra các vấn đề tim mạch nặng.

Đối với bệnh nhân hen suyễn, cúm là yếu tố kích hoạt đợt cấp của bệnh, làm tăng mức độ nghiêm trọng của cơn hen, gây khó thở và bội nhiễm, đôi khi dẫn đến viêm phổi và suy hô hấp. Khi mắc cúm, viêm nhiễm trong đường hô hấp khiến cơ thể sản xuất nhiều chất nhầy, cản trở sự lưu thông không khí đến phổi, từ đó làm trầm trọng thêm tình trạng khó thở và làm tăng nguy cơ phải nhập viện hoặc thở máy.

Đối với người mắc bệnh tiểu đường, cúm có thể làm rối loạn khả năng kiểm soát đường huyết, khiến họ dễ gặp phải các biến chứng nguy hiểm. Người mắc tiểu đường có nguy cơ tử vong do các biến chứng của cúm cao gấp 3 lần so với người không mắc bệnh này và cũng có nguy cơ phải nhập viện cao gấp 6 lần.

Ngoài người già, các đối tượng khác cũng có nguy cơ lớn hơn bao gồm trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, và những người mắc bệnh nền như tiểu đường, bệnh tim mạch, suy thận, hoặc bệnh phổi mãn tính. Tại Nhật Bản, lối sống áp lực cũng khiến một bộ phận dân số có hệ miễn dịch suy giảm, làm tăng nguy cơ các biến chứng trở nặng khi mắc cúm.

4. Tỷ lệ tiêm vắc xin cúm trong cộng đồng chưa cao

Một yếu tố nữa làm gia tăng nguy cơ tử vong do cúm mùa Nhật Bản là mức độ thiếu chủ động của một bộ phận người dân trong việc tiêm vắc xin phòng bệnh. Mặc dù việc tiêm vắc xin cúm hàng năm có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng, nhưng vẫn còn một số người trong cộng đồng không tiêm vắc xin, dẫn đến sự gia tăng tỷ lệ mắc bệnh và các ca tử vong do cúm.

Tất cả những yếu tố này kết hợp lại khiến cúm mùa Nhật Bản không chỉ có khả năng gây bệnh rộng rãi mà còn có thể dẫn đến các trường hợp tử vong, đặc biệt khi hệ thống y tế gặp áp lực và các biện pháp phòng ngừa chưa được thực hiện đầy đủ.

Các chủng cúm mùa đang lưu hành hiện nay

1. Cúm A

Cúm A là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính do virus cúm A gây ra với các chủng phổ biến như A/H1N1, A/H3N2, A/H5N1 và A/H7N9. Bệnh có khả năng lây lan nhanh chóng và có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời.

Cúm A/H1N1: Được ghi nhận lần đầu vào năm 2009, ban đầu được gọi là “cúm lợn” do cho rằng có nguồn gốc từ lợn. Chủng này lây lan nhanh chóng và dễ bùng phát thành dịch. Mặc dù không nguy hiểm như A/H5N1 hay A/H7N9, nhưng A/H1N1 có thể gây viêm phổi nặng, bội nhiễm và suy đa tạng, đặc biệt ở những người có bệnh mạn tính.

Cúm A/H3N2: Xuất hiện lần đầu vào năm 1968, gây ra đại dịch với khoảng 1 triệu ca tử vong trên toàn thế giới. Virus này có thể lây nhiễm cho chim, người và động vật có vú, và hiện đang lưu hành dưới dạng cúm mùa. Trong những năm A/H3N2 chiếm ưu thế, số ca nhập viện và tử vong tăng cao, đặc biệt ở người trên 65 tuổi.

Cúm A/H5N1: Được biết đến như cúm gia cầm, xuất hiện vào năm 1997 và đã gây tử vong cho hàng triệu gia cầm. Virus này có thể lây từ gia cầm sang người, gây viêm phổi nặng và có tỷ lệ tử vong cao. Tại Việt Nam, từ cuối năm 2003 đến tháng 9/2008, đã ghi nhận 106 trường hợp nhiễm A/H5N1, trong đó 52 ca tử vong.

Cúm A/H7N9: Phát hiện lần đầu tại Trung Quốc vào tháng 3/2013, virus này có độc tính cao và có khả năng lây truyền sang người. Hầu hết các trường hợp nhiễm A/H7N9 đều dẫn đến viêm phổi nặng và có thể tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

2. Cúm B

Cúm B là một trong những chủng virus cúm mùa phổ biến. Không giống như cúm A có thể lây nhiễm trên cả người và động vật, virus cúm B chỉ lây truyền giữa con người. Hiện nay, cúm B tồn tại dưới hai dòng chính là B/Yamagata và B/Victoria.

Cúm B/Yamagata: Được phát hiện vào những năm 1980 và từng là một trong hai dòng cúm B gây ảnh hưởng mạnh mẽ đến các đợt cúm mùa trên toàn cầu.

Cúm B/Victoria: Được phát hiện lần đầu tiên vào cuối những năm 1980 và hiện nay là dòng chủ yếu lưu hành trong các mùa cúm gần đây. Dòng Victoria đã trải qua một số đột biến di truyền, dẫn đến sự xuất hiện của nhiều biến thể mới có khả năng gây dịch bệnh hiệu quả hơn.

Mặc dù cúm B thường có xu hướng nhẹ hơn cúm A, nhưng nó vẫn có khả năng gây ra các đợt bùng phát dịch trong cộng đồng, đặc biệt vào mùa Đông - Xuân. Cúm B lây truyền qua giọt bắn đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc với bề mặt nhiễm virus. Triệu chứng của cúm B tương tự cúm A, bao gồm sốt cao, đau đầu, đau cơ, ho, đau họng, sổ mũi, mệt mỏi và có thể kéo dài từ 3 - 7 ngày.

Dù ít có khả năng gây đại dịch như cúm A, cúm B vẫn có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người cao tuổi và những người có hệ miễn dịch suy yếu. Biến chứng có thể bao gồm viêm phổi, viêm phế quản, viêm tai giữa, viêm cơ tim hoặc làm trầm trọng thêm các bệnh lý nền. Vì vậy, tiêm vắc xin phòng cúm hằng năm là biện pháp quan trọng giúp bảo vệ cơ thể khỏi virus cúm B và các chủng cúm khác đang lưu hành.

3. Cúm C

Không giống như cúm A và B có thể gây ra dịch lớn, cúm C ít gặp hơn và thường gây bệnh ở mức độ nhẹ. Virus cúm C chủ yếu lây nhiễm ở người, nhưng cũng có thể tìm thấy ở một số loài động vật như lợn.

Cấu trúc di truyền của cúm C khác biệt so với cúm A và B, do nó chỉ có một loại protein bề mặt là hemagglutinin-esterase-fusion (HEF) thay vì hai loại như ở cúm A (hemagglutinin - HA và neuraminidase - NA). Điều này khiến cúm C có tốc độ đột biến thấp hơn, ít tạo ra các biến thể mới và không gây ra dịch bệnh lớn.

Cúm C lây truyền chủ yếu qua giọt bắn đường hô hấp, nhưng do khả năng lây nhiễm thấp nên ít khi dẫn đến các đợt bùng phát rộng rãi. Triệu chứng khi nhiễm cúm C thường nhẹ hoặc thậm chí không có triệu chứng rõ ràng, bao gồm sốt nhẹ, ho, sổ mũi, đau họng và mệt mỏi thoáng qua. Vì bệnh thường nhẹ nên cúm C hiếm khi gây biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi hay suy hô hấp, ngoại trừ ở những người có hệ miễn dịch yếu.

Hiện nay không có vắc xin phòng cúm C, do tỷ lệ mắc bệnh thấp và mức độ nghiêm trọng không cao. Việc điều trị cúm C chủ yếu tập trung vào giảm triệu chứng bằng cách nghỉ ngơi, uống đủ nước và dùng thuốc hạ sốt khi cần thiết. Nhìn chung, cúm C không phải là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng nhưng vẫn có thể lưu hành ở mức độ thấp trong quần thể người.

4. Cúm D

Cúm D là chủng cúm chỉ lây nhiễm trên động vật, chủ yếu là gia súc như bò, lợn và một số loài khác. Cho đến nay, chưa có bằng chứng về việc cúm D có thể lây nhiễm và gây bệnh ở người, nhưng các nhà khoa học vẫn theo dõi sát sao nguy cơ virus này có thể tiến hóa và lây sang người trong tương lai.

Virus cúm D có cấu trúc di truyền gần giống với cúm C, chỉ có một loại protein bề mặt là hemagglutinin-esterase-fusion (HEF). Điều này khiến nó ít biến đổi hơn cúm A và B. Tuy nhiên, vì cúm D chủ yếu lưu hành ở gia súc, người có tiếp xúc thường xuyên với động vật, đặc biệt là nông dân và người chăn nuôi, có thể là nhóm có nguy cơ nhiễm bệnh đầu tiên nếu virus này đột biến để thích nghi với cơ thể người.

Hiện tại, chưa có trường hợp nhiễm cúm D nào được ghi nhận ở người, và virus này không được xem là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng. Chưa có vắc xin phòng cúm D cho động vật hoặc con người. Tuy nhiên, giới khoa học vẫn tiếp tục nghiên cứu để xác định khả năng lây nhiễm chéo và biến đổi của virus này trong tương lai.

Bệnh cúm mùa lây qua đường nào?

Bên cạnh thắc mắc cúm mùa Nhật Bản là gì nhiều người còn có chung lo lắng bệnh cúm mùa lây qua đường nào? Bệnh cúm mùa lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp, từ người bệnh sang người khỏe mạnh thông qua các giọt dịch tiết khi người mắc cúm ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Những giọt nhỏ li ti này có thể bay trong không khí và lan rộng ra xung quanh, đặc biệt là trong không gian kín, đông đúc như trường học, văn phòng hoặc khi sử dụng các phương tiện giao thông công cộng.

Cúm cũng có thể lây lan khi người khỏe mạnh chạm vào các bề mặt hoặc vật dụng bị nhiễm virus, sau đó đưa tay lên mũi, miệng hoặc mắt. Điều này làm tăng khả năng tiếp xúc với virus và dễ dàng lây nhiễm, nhất là khi hệ miễn dịch của cơ thể không đủ mạnh để chống lại virus. Vì vậy, việc duy trì vệ sinh tay và đeo khẩu trang trong mùa cúm là những biện pháp quan trọng để giảm thiểu nguy cơ lây lan bệnh.

Cách điều trị bệnh cúm mùa

1. Điều trị tại nhà

Phần lớn các trường hợp mắc cúm mùa hay cúm mùa Nhật Bản có thể tự khỏi sau 5 - 7 ngày nếu được chăm sóc đúng cách tại nhà. Khi bị cúm, người bệnh cần:

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Giúp cơ thể hồi phục nhanh hơn và hạn chế lây nhiễm cho người khác.
• Bổ sung đủ nước: Uống nhiều nước lọc, nước ấm, nước điện giải hoặc nước trái cây để tránh mất nước do sốt và chảy mũi.
• Dinh dưỡng hợp lý: Ăn các thực phẩm dễ tiêu, giàu vitamin và khoáng chất như súp gà, cháo loãng, rau xanh, trái cây chứa vitamin C (cam, bưởi, chanh) để tăng cường đề kháng.
• Giữ vệ sinh cá nhân: Thường xuyên rửa tay, đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người khác, che miệng khi ho hoặc hắt hơi để tránh lây lan.
• Xông hơi, giữ ấm cơ thể: Có thể xông hơi với tinh dầu (bạc hà, sả, gừng) để giúp thông mũi, giảm nghẹt mũi.

2. Dùng thuốc

Việc dùng thuốc điều trị cúm mùa cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ. Một số loại thuốc phổ biến bao gồm:

• Thuốc kháng virus (nếu cần thiết): Trong một số trường hợp, đặc biệt là người có nguy cơ cao (trẻ nhỏ, người lớn tuổi, người có bệnh nền), bác sĩ có thể kê thuốc kháng virus như Oseltamivir (Tamiflu), Zanamivir (Relenza), Baloxavir (Xofluza). Những thuốc này có hiệu quả cao nhất khi được dùng trong vòng 48 giờ đầu sau khi khởi phát triệu chứng.
• Thuốc hạ sốt, giảm đau: Paracetamol có thể được sử dụng khi sốt cao hoặc đau nhức cơ thể, nhưng cần dùng đúng liều lượng để tránh tác dụng phụ.
• Thuốc giảm ho, long đờm: Dùng khi có ho nhiều, đờm đặc, giúp làm dịu đường hô hấp.
• Thuốc xịt mũi, thuốc kháng histamin: Giúp giảm nghẹt mũi, chảy nước mũi và khó chịu do dị ứng.

Làm sao phòng ngừa bệnh cúm mùa?

Cúm mùa là bệnh truyền nhiễm phổ biến, dễ lây lan qua đường hô hấp và có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Để giảm nguy cơ mắc bệnh, mỗi người cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, đặc biệt là trong giai đoạn giao mùa khi virus cúm có điều kiện phát triển mạnh.

Tiêm vắc xin phòng cúm hằng năm là biện pháp quan trọng nhất để bảo vệ cơ thể trước sự tấn công của virus cúm. Do virus cúm liên tục biến đổi, vắc xin cần được cập nhật hàng năm để phù hợp với các chủng virus mới nhất đang lưu hành. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo mọi người từ 6 tháng tuổi trở lên nên tiêm phòng cúm, đặc biệt là những nhóm có nguy cơ cao như trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người lớn tuổi, người mắc bệnh mạn tính và nhân viên y tế.

Việc tiêm vắc xin không chỉ giúp ngăn ngừa nhiễm cúm mà còn giảm nguy cơ mắc các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, suy hô hấp hoặc bội nhiễm vi khuẩn. Hiện, Việt Nam đang cấp phép và lưu hành 4 loại vắc xin cúm là vắc xin cúm tứ giá và Influvac Tetra (Hà Lan), GC FLU Quadrivalent (Hàn Quốc), Ivacflu-S (Việt Nam) và vắc xin cúm tứ giá Vaxigrip Tetra (Pháp).

Tiêu chí Vắc xin cúm tứ giá Vắc xin cúm tam giá Vaxigrip Tetra Influvac Tetra GCFlu Quadrivalent Ivacflu-S Nguồn gốc Tập đoàn dược phẩm đa quốc gia (Pháp) Tập đoàn dược phẩm Abbott (Hà Lan) Tập đoàn dược phẩm Green Cross (Hàn Quốc) Viện vắc xin và Sinh phẩm Y tế IVAC (Việt Nam) Công nghệ sản xuất Vắc xin bất hoạt tái tổ hợp thế hệ mới, là vắc xin bất hoạt, dạng mảnh (split). Vắc xin bất hoạt tiểu đơn vị (subunit) chỉ chứa kháng nguyên bề mặt virus, không chứa tất cả các phân tử khác tạo nên virus. Vắc xin cúm bất hoạt dạng mảnh Vắc xin cúm mùa bất hoạt dạng mảnh Đối tượng tiêm Trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên Người từ 18 tuổi đến tròn 60 tuổi Lịch tiêm khuyến cáo - Trẻ em từ 6 tháng tuổi đến dưới 9 tuổi và chưa từng tiêm ngừa vắc xin cúm: Tiêm 02 mũi cơ bản cách nhau 1 tháng và tiêm nhắc 01 mũi hàng năm.

- Trẻ dưới 9 tuổi đã từng tiêm vắc xin cúm, trẻ từ 9 tuổi và người lớn: Tiêm 01 mũi cơ bản và tiêm 01 mũi hàng năm.

- Tiêm 01 mũi.

- Tiêm nhắc 01 mũi hàng năm.

Phụ nữ mang thai Có thể tiêm vào 3 tháng giữa và cuối thai kỳ Không tiêm Phụ nữ cho con bú Có thể tiêm cho phụ nữ đang cho con bú

Bên cạnh tiêm vắc xin, để bảo vệ sức khỏe trước sự tấn công của các chủng virus cúm nguy, Bộ Y tế khuyến nghị mỗi người cần chủ động thực hiện thêm các biện pháp phòng ngừa sau:

• Khi xuất hiện dấu hiệu nghi ngờ nhiễm cúm mùa hoặc cúm mùa Nhật Bản, người bệnh nên nhanh chóng cách ly và đến cơ sở y tế để được thăm khám, điều trị kịp thời, tránh lây lan virus cho cộng đồng.
• Luôn đeo khẩu trang tại nơi đông người, giữ khoảng cách an toàn và hạn chế tiếp xúc với người mắc bệnh hoặc có triệu chứng nghi ngờ nhiễm cúm.
• Không tiếp xúc trực tiếp với gia cầm có biểu hiện bệnh hoặc nghi ngờ nhiễm bệnh để hạn chế nguy cơ lây nhiễm.
• Che mũi, miệng bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay khi ho, hắt hơi, đồng thời bỏ rác đúng nơi quy định để ngăn chặn sự phát tán mầm bệnh.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, đặc biệt trước khi ăn, sau khi ho, hắt hơi, đi vệ sinh hoặc tiếp xúc với bề mặt công cộng.
• Dọn dẹp, vệ sinh nhà cửa định kỳ, tập trung làm sạch các bề mặt thường xuyên chạm tay như bàn ghế, tay nắm cửa, tay vịn cầu thang, điều khiển tivi, máy lạnh, vật dụng cá nhân.
• Xây dựng chế độ sinh hoạt lành mạnh, bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, rèn luyện thể chất đều đặn và duy trì giấc ngủ hợp lý để nâng cao sức đề kháng, giúp cơ thể chống lại virus cúm hiệu quả.

Cúm mùa Nhật Bản là bệnh truyền nhiễm phổ biến, dễ lây và có thể gây biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao. Các chủng cúm A và B là nguyên nhân chính gây dịch hằng năm. Tiêm vắc xin, giữ vệ sinh cá nhân, nâng cao sức đề kháng và hạn chế tiếp xúc nguồn lây là những biện pháp quan trọng để phòng bệnh. Chủ động bảo vệ sức khỏe không chỉ giúp cá nhân tránh cúm mà còn ngăn sự lây lan trong cộng đồng, nhất là trong mùa dịch cao điểm.