Tâm Lý Học Nhận Thức Là Gì? Tầm Quan Trọng Và Ứng Dụng Thực Tế

Tâm lý học nhận thức là một phân ngành khác của ngành tâm lý học, chúng chủ yếu quan tâm đến các nghiên cứu về nhận thức con người. Vậy khái niệm, phân loại, ứng dụng của chúng là gì? Hãy cùng Luận văn 1080 tham khảo ngay chi tiết bài viết bên dưới!

1. Giới thiệu về tâm lý

- Có rất nhiều những khái niệm khác nhau về tâm lý học nhận thức.

• Theo khái niệm rút gọn thì tâm lý học nhận thức là việc phân chia nhiều hiện tượng tâm lý thành một lối tư duy, tình cảm của con người, đây là một phân ngành nghiên cứu quá trình nhận thức và sự hiểu biết của con người.
• Bên cạnh đó, tâm lý học nhận thức còn được hiểu theo nghĩa là một quá trình nghiên cứu các chuyên ngành giao thoa với tri giác, lối học tập và tư duy, nghiên cứu về việc con người thu thập thông tin, mã hóa, tích lũy và tái tạo lại tri thức.
• Ở phạm vi nghiên cứu rộng hơn thì tâm lý học nhận thức có thể hiểu theo nghĩa đó là một ngành nghiên cứu khoa học về trí thông minh của con người và những mối quan hệ của nó trong việc trao đổi và thu thập thông tin thực tế như thế nào; việc những thông tin đó được lưu trữ trong trí não ra sao; việc dùng các hiểu biết về thông tin đó như thế nào? nhằm giải quyết các vấn đề về mặt tư duy và ngôn ngữ diễn đạt, chỉ ra rõ những đối tượng nghiên cứu đó là trí thông minh, mối quan hệ giữa trí thông minh đối với việc sử dụng tư duy và diễn đạt ngôn ngữ, tất cả những điều đó cũng đã góp phần nhằm chỉ ra bản chất của những hoạt động nhận thức.

2. Đối tượng và nhiệm vụ

2.1. Đối tượng

- Đối tượng của tâm lý học nhận thức bao gồm:

• Thần kinh học nhận thức.
• Hình tượng.
• Chú ý.
• Tư duy và sự hình thành.
• Tri giác.
• Nhận biết các hình mẫu.
• Trí nhớ.
• Sự thể hiện kiến thức.
• Ngôn ngữ.
• Tâm lý học phát triển.
• Trí thông minh của con người.
• Trí thông minh nhân tạo.

Trên đây là 12 mặt đối tượng nghiên cứu cơ bản nhất của tâm lý học nhận thức.

2.2. Nhiệm vụ

- Nhiệm vụ cơ bản của tâm lý học nhận thức đó là:

• Nghiên cứu về các quá trình nhận thức nói chung (về cảm giác, các tri giác, trí não và xu hướng tư duy,…)
• Nghiên cứu về các quy luật đặc hữu của sự tiếp thu, phân tích, xử lý và cách sử dụng các thông tin.
• Nghiên cứu các thông tin của con người đã thu thập, lưu trữ và tái lập những thông tin đó như thế nào? Quá trình phân tích các thông tin trong trí não diễn ra như thế nào?

3. Tầm quan trọng tâm lý học nhận thức

• Tâm lý học nhận thức giúp cho con người hiểu rõ về cách thức cơ thể hoạt động và trí não của các con người làm việc cùng nhau. Điều này giúp cho việc con người có thể quyết định một cách đúng đắn và hạn chế các trường hợp căng thẳng, giúp cho con người quản lý thời gian phù hợp, lập kế hoạch được các mục tiêu và cách sống được cải thiện hơn.
• Con người có thể thường xuyên dùng được nhiều kiến thức của tâm lý học nhận thức. Chính là khi trong các cuộc trò chuyện cùng bạn bè, thảo luận với các đối tác hay dạy dỗ việc học con cái.
• Việc hiểu rõ tường tận cách thức hoạt động của trí não sẽ giúp các bạn trong cuộc sống hàng ngày thông qua việc kết nối với các mối quan hệ trong xã hội một cách chặt chẽ và đưa ra những quyết định một cách tốt nhất.
• Bên cạnh đó, tâm lý học nhận thức còn có vai trò quan trọng đối với con người trong việc thiết lập các mối quan hệ, cải thiện giao tiếp xã hội, xây dựng niềm tin và phát triển nghề nghiệp,..
• Những thành tựu và kiến thức tổng hợp của tâm lý học nhận thức còn giúp con người phát triển ngành y khoa và chữa khỏi nhiều bệnh về tâm lý, trí não.

4. Phân loại tâm lý học nhận thức

4.1. Dựa trên các loại căn cứ khác nhau, cũng có nhiều cách phân loại các hiện tượng tâm lý học nhận thức

- Căn cứ vào khoảng thời gian tồn tại của các hiện tượng tâm lí và những vị trí tương quan của chúng trong nhân cách con người, chúng ta có thể phân chia các hiện tượng tâm lí thành ba loại chính:

• Các quá trình tâm lí.
• Các trạng thái tâm lí.
• Các thuộc tính tâm lí.

- Các quá trình tâm lí là các hiện tượng tâm lí được diễn ra trong một khoảng thời gian tương đối ngắn, có phần mở đầu, phần diễn biến và phần kết quả tương đối rõ ràng. Người ta thường phân chia thành ba quá trình tâm lí:

• Các quá trình tâm lí học nhận thức bao gồm: cảm xúc, tri giác, trí nhớ, tư tưởng, tư duy.
• Các quá trình tâm lí cảm xúc thể hiện sự vui vẻ hay cáu bẩn, dễ tính hay khó tính, nhiệt tình hay sao lãng...
• Các quá trình về ý chí của hành động.

- Các trạng thái tâm lí là những hiện tượng tâm lí được diễn ra trong một khoảng thời gian tương đối dài, việc có phần mở đầu và phần kết quả không rõ ràng, như: sự chú ý, tâm trạng..

- Các thuộc tính tâm lí là các hiện tượng tâm lí khá ổn định, quá trình hình thành khó và khó mất đi sẽ tạo thành những nét riêng về nhân cách con người. Người ta thường hay nhắc tới bốn nhóm thuộc tính tâm lí về nhân cách như: các xu hướng, tính cách, khí chất và tầm hiểu biết.

- Chúng ta có thể diễn giải mối quan hệ giữa các hiện tượng tâm lí bằng sơ đồ như sau:

4.2. Dựa vào sự tham gia của mặt ý thức

- Các hiện tượng về tâm lí học có ý thức.

- Các hiện tượng tâm lí học chưa được ý thức.

- Chúng ta có nhiều cách nhận biết về các hiện tượng tâm lí có ý thức (được hiểu rõ hay tính tự lập). Còn các hiện tượng tâm lí học chưa được ý thức vẫn luôn diễn ra xung quanh chúng ta, nhưng chúng ta không thể ý thức về nó, hoặc chưa kịp ý thức. - Một số nhà khoa học nước ngoài còn phân chia ý thức thành hai loại:

• Loại “Vô thức“ đó là những lĩnh vực nằm ngoài khía cạnh ý thức, “khó đưa vào“ lĩnh vực ý thức (một số bản năng vô thức của con người, một số hành động thiếu suy nghĩ, lỡ tay, ngủ mớ, mộng du...)
• Loại “Tiềm thức” đó là những hiện tượng phổ biến nằm bên trong ý thức, thỉnh thoảng trong những hoàn cảnh nhất định chúng có thể được ý thức “khơi gợi” tới.

4.3. Dựa vào các mức độ biểu hiện qua các hoạt động và các sản phẩm từ hoạt động

• Các hiện tượng tâm lí học nhận thức sống động: thể hiện qua quá trình về những hành vi hoạt động.
• Các hiện tượng tâm lí học nhận thức tiềm ẩn: tích hợp các sản phẩm từ hoạt động.

4.4. Dựa vào phạm vi ảnh hưởng đối với những cá nhân hay về xã hội

• Hiện tượng tâm lí của các cá nhân.
• Hiện tượng tâm lí về xã hội (các phong tục, tập quán, dư luận của xã hội, tin đồn thổi, tâm trạng trong xã hội, “hiện tượng hot”,...)

Xem thêm dịch vụ SPSS của Luận văn 1080 để có bộ số liệu hoàn chỉnh, đạt kết quả cao nhất từ chúng tôi, cam kết dịch vụ uy tín hàng đầu Việt Nam, giá cả hợp lý và bảo mật thông tin khách hàng tuyệt đối. Mời các bạn tham khảo!

5. Quan điểm về tâm lý học nhận thức

- Khi nhắc đến tâm lý học nhận thức, thì chắc chắn rằng không thể không nhắc đến Jean Piaget - đây là một nhà triết học và tâm lý học người Thuỵ Sĩ, người đã dành hầu như cả đời mình dùng để nghiên cứu về những tư duy, ngôn ngữ, trí thông minh của các trẻ em nhỏ và người lớn. Một trong những học thuyết về tâm lý học nổi tiếng nhất của ông đó chính là học thuyết phát triển về nhận thức.

- Về học thuyết phát triển về nhận thức của mình, Jean Piaget phân chia thành 4 giai đoạn chính​​. Học thuyết của ông không những tập trung vào việc làm cách nào trẻ em nhỏ có thể tiếp thu kiến thức được, mà còn tập trung vào nghiên cứu về bản chất của trí thông minh. Bên dưới là 4 giai đoạn phát triển về nhận thức bao gồm:

• Giai đoạn cảm quan về vận động: Đây là giai đoạn của sự phát triển đầu tiên kéo dài từ trẻ sơ sinh đến khoảng được hai tuổi. Ở khoảng thời gian phát triển này, trẻ em nhỏ nhận biết được thế giới chủ yếu thông qua các giác quan và sự vận động của cơ thể.
• Giai đoạn về tiền thao tác của tư duy: Giai đoạn về sự phát triển thứ hai kéo dài từ giai đoạn hai tuổi đến bảy tuổi và có sự đặc trưng bởi sự phát triển về mặt ngôn ngữ và sự xuất hiện của các trò chơi biểu trưng.
• Giai đoạn có những thao tác cụ thể: Giai đoạn thứ ba trong quá trình phát triển của tâm lý học nhận thức kéo dài từ 7 tuổi đến xấp xỉ 11 tuổi. Giai đoạn này, tư duy của logic đã xuất hiện, nhưng trẻ em nhỏ vẫn gặp nhiều khó khăn với những tư duy lý thuyết và trừu tượng.
• Giai đoạn có những thao tác chính thức: Trong giai đoạn thứ tư và giai đoạn cuối cùng của quá trình phát triển tâm lý học nhận thức, kéo dài từ 12 tuổi đến tuổi trở thành người lớn, trẻ trở nên thành thục hơn nhiều trong việc suy nghĩ trừu tượng và biết cách suy luận.

- Piaget tin chắc rằng những trẻ em chính là người đóng vai trò chủ động trong việc học tập, chúng giống như một nhà nghiên cứu nhỏ thực hiện những thí nghiệm khoa học đơn giản và quan sát, từ đó chúng có thể hiểu rõ về thế giới xung quanh.

- Khi trẻ em nhỏ tương tác với thế giới xung quanh chúng, chúng sẽ liên tục thu thập những kiến thức mới, xây dựng từ những nền tảng kiến thức đã có sẵn và ứng dụng những kiến thức đã có sẵn để tiếp tục tiếp thu thêm những cái mới.

6. Ứng dụng tâm lý học nhận thức

- Trong thời đại hiện nay, tâm lý học nhận thức là đóng vai trò rất quan trọng trong ngành tâm lý học, nó được sử dụng trong tất cả những lĩnh vực của đời sống.

- Tâm lý học nhận thức được ứng dụng trong ngành y khoa

• Nhờ những thành công và kiến thức thu thập về tâm lý học nhận thức đã giúp cho các y bác sĩ có thể điều trị được bệnh tâm thần, chấn thương sọ não và bệnh suy thoái não. Cũng nhờ kiến thức tâm lý học nhận thức, chúng ta còn có thể hiểu rõ các cách thức để đo lường khả năng trí tuệ của con người, phát triển các kế hoạch mới để chống lại các khó khăn về bộ não và mã hóa các hoạt động trong bộ não con người.
• Bên cạnh đó, cùng với sự giúp đỡ của các nhà khoa học, con người có thể tìm được cách để đối phó và vượt qua nhiều khó khăn về vấn đề tâm lý. Các liệu pháp trị liệu bắt nguồn từ nhiều nghiên cứu tâm lý học nhận thức tập trung vào việc giúp con người thay đổi những suy nghĩ tiêu cực và thay thế những suy nghĩ đó thành nhiều suy nghĩ tích cực hơn và thực tế hơn. Nhờ vào nghiên cứu trong lĩnh vực này bởi các nhà khoa học tâm lý học nhận thức, các phương pháp trị liệu mới đã được phát triển rất nhiều để giúp điều trị các bệnh trầm cảm, lo lắng, suy tư và rối loạn hệ thống tâm lý khác .

- Tâm lý học nhận thức được ứng dụng trong học đường

• Việc nắm bắt tâm lý học nhận thức của học sinh sẽ giúp các thầy cô dễ dàng truyền tải kiến thức một cách hiệu quả và các e sẽ tiếp thu kiến thức nhiều hơn. Ngoài ra, các thầy cô, nhà trường cũng có thể kết hợp với gia đình đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát triển nhân cách của trẻ em nhỏ.
• Vì vậy, việc trang bị những kiến thức tâm lý học nhận thức là rất cần thiết. Bên cạnh đó, có những nhà khoa học được đào tạo theo đúng tiêu chuẩn để hoạt động trong lĩnh vực này đó là các nhà tư vấn tâm lý học học đường, ngành này ngày càng được chú trọng vì tính cấp thiết của nó.
• Ở một khía cạnh khác, các nhà khoa học giáo dục cũng cần trang bị thêm nhiều kiến thức về chuyên ngành này để định hướng nghề nghiệp xã hội một đúng đắn cho học sinh, điều này sẽ làm giảm bớt tỷ lệ thất nghiệp cho các em khi ra xã hội.

- Tâm lý học nhận thức được ứng dụng vào marketing

• Hành vi của người tiêu dùng cũng được nghiên cứu từ tâm lý học nhận thức. Các quyết định của khách hàng sẽ tác động lớn đến các thương hiệu xung quanh, từ hình ảnh đến chính sách và doanh thu. Vì vậy, việc hiểu chính xác tâm lý học nhận thức và hành vi của người tiêu dùng sẽ góp phần đưa ra các sản phẩm, quảng cáo phù hợp chiến lược.
• Những kỹ năng được tập huấn trong tâm lý học nhận thức như thống kê dữ liệu, đánh giá thông tin, đo lường các mẫu tâm lý học có thể dùng nhiều ở các bộ phận marketing như vị trí công tác về nghiên cứu thị trường, đưa ra chiến lược kinh doanh, sáng tạo nội dung và phát triển quảng cáo trên các nền tảng khác nhau.

- Tâm lý học nhận thức được ứng dụng trong các công ty, doanh nghiệp.

• Để có một nền văn hóa lành mạnh cũng như đảm bảo môi trường làm việc thúc đẩy sự cầu tiến của các nhân viên, các doanh nghiệp cần phải có những chuyên gia quan tâm, thấu hiểu các vấn đề về tâm lý ở nơi công sở.
• Họ có thể làm trong bộ phận hành chính nhân sự hoặc truyền thông đối nội và đối ngoại, ở các vị trí có liên quan đến tập huấn, đào tạo, sức khỏe tinh thần, lợi ích, thiết kế về hoạt động teambuilding, nâng cao hiệu quả năng suất và hiệu quả của công việc…

Như vậy, bài viết trên đã tổng hợp các khái niệm, đối tượng, nhiệm vụ cũng như tầm quan trọng và ứng dụng của tâm lý học nhận thức chi tiết, cụ thể để các bạn dễ dàng hiểu rõ. Hy vọng sẽ góp thêm kiến thức bổ ích về ngành tâm lý cho các bạn. Chúc các bạn gặt hái được nhiều thành công!